Iets met Belastingen

Halbe Zijlstra schreef een stuk over het belastingstelsel. Hij wil het hervormen, want het is te complex geworden. Nee, hij wil eigenlijk helemaal geen belastingstelsel, want voor liberalen zullen belastingtarieven altijd te hoog zijn. Ho, wacht, hij vindt dat belastingen gedrag van burgers niet moeten sturen, maar alleen maar geld mogen innen dat de overheid kan investeren in zaken als wegen, politie en scholen.

Wat zou Halbe Zijlstra nou eigenlijk willen met het belastingstelsel? Hij vindt dat het te complex is geworden. Dat zou zo maar kunnen, maar dat vraagt dan om een bezinning op de manier waarop het werkt. Kan het slimmer? Kan er meer met ICT? Zijlstra bekreunt zich er niet over. Allemaal veel te ingewikkeld, is zijn oordeel. En de oplossing? Afschaffen al die toeslagen! Het kind met het badwater weggooien is nooit een oplossing geweest. Behalve als je niet alleen van het badwater af wil, maar ook van het kind. Dat lijkt precies te zijn wat Zijlstra wil. Hij vindt dat Nederlanders te veel belasting moeten betalen. Sterker nog, hij vindt belastingtarieven altijd te hoog. “Het verlagen van belastingen zal altijd op steun van de VVD kunnen reken”, schrijft hij. Maar ja, hij schrijft ook dat de overheid moet investeren in kerntaken als wegen, politie en scholen. Welke kerntaken er nog meer moeten zijn, welke kwaliteit ze moeten hebben en hoeveel ze mogen kosten, zijn vragen die hij niet beantwoordt. Wie vindt dat er te veel belasting wordt betaald, moet aangeven wat hij niet meer wil betalen; welke overheidstaken hij wil schrappen.

Zijlstra vindt dat de overheid via het belastingstelsel veel te veel invloed wil uitoefenen op het doen en laten van mensen. “De politiek moet stoppen met het opleggen van maakbaarheidsidealen via de belastingen”, schrijft hij. Zou hij zich realiseren dat de hypotheekrenteaftrek ook invloed uitoefent op het doen en laten van mensen? Want laten we wel wezen, dat is nou typisch een belastingmaatregel die gewenst gedrag wil bevorderen. Wel typisch liberaal gewenst gedrag: het bezitten van een eigen woning. En hoe moet het dan verder met de energiebelasting? Grootverbruikers betalen in Nederland veel minder energiebelasting dan kleinverbruikers. Wil Zijlstra dat dan gelijk trekken? Maar hoe dan? Wordt het meer belasting voor de grootverbruikers, dan zou dat zomaar een goede zaak kunnen zijn voor de energie-transitie. Dat zou dan weer wel op gespannen voet staan met de opvatting van Zijlstra dat belastingen gedrag niet mogen beïnvloeden. Andersom zou dat natuurlijk ook het geval zijn: een lagere energiebelasting voor kleinverbruikers zal hun energiegebruik doen stijgen. Het wordt immers goedkoper?

Waarschijnlijk wil Zijlstra een liberaal belastingstelsel. Lage tarieven, weinig solidariteit en slechts dat gedrag bevorderend dat genade kan vinden in de ogen van de VVD. Denk ik. Want het ligt zo voor de hand om dat te verwachten van de fractievoorzitter van de VVD in de Tweede Kamer. Maar zeker weten doe ik het niet.

Leren door Meedoen

Een leernetwerk voor ambtenaren over Doe-Democratie. Klinkt mooi. Mensen die kennis en ervaring met elkaar delen. Laat maar komen, toch? Ik vraag het me af. Natuurlijk, zo'n leernetwerk levert wat op. Kennis delen is kennis vermeerderen. Maar het kost ook. Het kost tijd en geld, want een uur besteed aan het leernetwerk is een uur dat niet aan iets anders wordt besteed. Dan moet je wel weten dat je het onderste uit de kan haalt.

Bovendien, zo'n leernetwerk moet het niet alleen hebben van ambtenaren. Die maken de Doe-Democratie tenslotte niet. Burgers maken de Doe-Democratie. Vaak naast drukke andere bezigheden, zoals werk of kinderen opvoeden. Om het leernetwerk de moeite waard te maken, zal dus vaak een beroep worden gedaan op toch al druk bezette Doe-Democraten. Wat krijgen die daar voor terug?

Leren doe het je het meeste van fouten. Die komen vaak niet op de rader. Een mislukt initiatief speelt zichzelf niet in de kijker. Het zullen dus vaak de successen zijn die bij een leernetwerk besproken worden. Ook leerzaam, maar het gaat ook om de don'ts. Aan alleen maar do's heb je niet zoveel.

Trouwens, de successen en achtergrondverhalen kan iedere ambtenaar die een uurtje surft zo zelf wel vinden. Je zoekt op Nieuwe Jutter, De Meevaart, Leeszaal Rotterdam West, Eigen Kracht Conferenties, Rob van Veelen, Jos van der Lans, Justus Uitermark, Movisie, Zorg en Welzijn, of desnoods struin je wat op dit blog van eigen hand. Voor je het weet ben je een dag zoet, en heb je veel gelezen wat je nog niet wist. Trouwens, ook veel wat je eigenlijk al wel wist.

Zou het niet beter zijn als ambtenaren gewoon regelmatig meedoen met de Doe-Democratie? Weten doen ze al veel, maar als ze meedoen ervaren ze ook wat het is. Waar de kleine succesjes liggen, die je eigenlijk niet over kunt brengen in een zaaltje. Ze ervaren de teleurstelling van de vrijwilliger die niet komt opdagen. Ze maken mee wie er op een middag binnen komen en weer weg gaan. Welke vragen burgers zo maar kunnen stellen, en welke activiteiten veel bezoekers trekken en welke niet. Ze voelen het grote geduld dat soms echt moet worden opgebracht als je iemand Nederlands wilt leren, of om met zijn allen tot een besluit te komen.

Ambtenaren die leren van de praktijk. Graag. Want te veel ambtenarenwerk gebeurt achter het bureau. Maar leer dan ook in de praktijk. Dan kost het de Doe-Democraten niet te veel tijd; sterker nog, hun werk wordt een beetje verlicht door een helpende ambtenaar. Die ambtenaar ziet dan ook de keerzijde van de Doe-Democratie, de dingen die heel veel moeite kosten, de dingen die mislukken. En door mee te doen leren ze niet alleen, ze ervaren ook. Het maakt ze vast betere gesprekspartners van en voor de Doe-Democraten.

Vex en Flast in het Hoger Onderwijs

Flex moet minder flex, en vast minder vast. Daar valt veel voor te zeggen. Een al te flexe samenleving loopt vast op onzekerheid en gebrek aan loyaliteit. Een al te vaste samenleving klampt zich vast aan verworven rechten en is nauwelijks in staat tot verandering. Zoals zo vaak is het dus zaak de juiste balans te zoeken.

Bij de Hogescholen lijkt het mis te gaan. Zij kunnen vanaf volgend jaar veel moeilijker zzp-ers inhuren als gastdocenten, als het aan de Belastingdienst ligt. Volgens de Belastingdienst ontslaan hogescholen hun personeel, om ze vervolgens weer als zzp-er aan te nemen. De hogescholen ontkennen dat ze doen, maar als het waar is, is het natuurlijk een slechte zaak.

De redenering die de Belastingdienst aan zijn opvatting ten grondslag legt, is echter opvallend. De Belastingdienst lijkt ontslaan en op zzp-basis weer aannemen niet zo'n probleem te vinden. Daar gaat het ze niet om. De Belastingdienst lijkt te vinden dat onderwijs niet gegeven kan worden door een vrije ondernemer. Want, zo redeneert de Belastingdienst, hij bepaalt niet zelf wanneer en hoe hij zijn opdracht uitvoert. Een docent wordt immers ingeroosterd en moet zich houden aan het lesprogramma.

Bij zo'n redenering zouden alle alarmbellen moeten gaan rinkelen bij alle zzp-ers in Nederland. Want iedere zzp-er voert zijn opdracht uit op basis van een opdracht (het lesprogramma) en heeft zich daarbij in meer of mindere mate te voegen naar de agenda (het rooster) van zijn opdrachtgever. Vast werk vraagt en verdient een vaste (arbeids)overeenkomst, maar wat is vast voor een ondernemer die zijn geld verdient met verschillende klussen, waaronder het periodiek verzorgen van onderwijs aan soms de ene en dan weer de andere hogeschool? En hoe wenselijk is het met het oog op pensioenopbouw om het ene deel van je inkomen op zzp-basis te verdienen en het andere op basis van een arbeidsovereenkomst? Is het onderwijs er mee gediend als om fiscale redenen een barrière wordt opgeworpen om mensen uit de praktijk op een voor alle partijen prettige manier dat onderwijs te laten verzorgen? De redenering van de Belastingdienst lijkt er allemaal geen boodschap aan te hebben en dat is karig.

De Algemene Onderwijsbond is blij met het standpunt van de Belastingdienst, maar begrijpt dat er wel een oplossing moet worden gevonden voor de echte beroepsbeoefenaren die geen contract willen of niet via een uitzendconstructie willen worden ingehuurd. Dat is een beetje hypocriet. De bond ziet het probleem van zijn achterban opgelost, maar dan wel over de rug van de zzp-ers. Een beetje bond heeft oog voor het belang van de branche waarin zijn achterban werkt. Zo'n bond gaat niet akkoord met een halve oplossing. Want dat is geen oplossing. Een halve oplossing is gewoon het volgende probleem.

Wethouders met een Opvatting

Natuurlijk. Ik ben zo'n echte partijveteraan. 19 jaar lokale politiek, als lid van de stadsdeelraad, het Dagelijks Bestuur van het stadsdeel en de gemeenteraad. En dan ook nog in ruste. Een objectieve blik zal ik dus wel niet hebben op de selectie van wethouders, zeker niet in de ogen van mensen die het niet met me eens zijn. Het zij zo. Maar ik zeg het toch. De suggestie van politicoloog Rustema dat wethouders via een normale selectieprocedure geworven zouden moeten worden, en niet via de partijlijn geselecteerd zouden moeten worden, geeft blijk van onvoldoende inzicht in wat partijen beweegt bij de keuze van een wethouder.

De aarzeling om een wethouder via een gewone sollicitatieprocedure te zoeken, zit niet in het vermoeden van partijen dat er buiten hun directe blikveld geen talent zou rondlopen. Dat weten ze heus wel. Wat ze doet aarzelen, is het ontbreken van een politieke kleur, politieke betrouwbaarheid zo u wilt, van de wethouderskandidaat die keurig zijn sollicitatiebrief stuurt. De politieke verhoudingen in de raad zijn het resultaat van verkiezingen. Partijen willen hun positie verzilveren in het bestuursakkoord, maar ook – en vooral – in de uitvoering daarvan. Sterker nog, maar al te vaak blijkt het bestuursakkoord geen antwoorden te bevatten op de vragen en problemen die na het sluiten ervan opdoemen. Die vragen en problemen moeten in eerste instantie door het gemeentebestuur worden opgepakt. Kortom, je hebt er als coalitiepartij alle belang bij iemand in het college hebben zitten waarvan je weet dat ze die vragen en problemen met jouw ideologische kompas te lijf gaat. Alleen goed kunnen besturen, is niet genoeg. En precies daarom zal een partij in het huidige bestel vaak de voorkeur geven aan iemand die uit de partij komt. Dat biedt ideologische zekerheid.

Lastig wordt het als een partij wel veel vertrouwen krijgt van de kiezer, maar weinig vertrouwen heeft in de bestuurlijke capaciteiten van de eigen mensen. Dat is overigens geen diskwalificatie; wie goed is op de barricaden, hoeft nog geen goed bestuurder te zijn. Het verdient juist een compliment dat de eigen tekortkomingen onder ogen worden gezien. En dan biedt de gemeentewet uitkomst. Haal dan gerust een wethouder van buiten. Een partijkaart hoeft dan niet doorslaggevend te zijn, maar zal wel vaak tot aanbeveling strekken.

Maar, wie weet hoe het kan gaan als het bestel echt op de schop gaat?

Zoet en Zuur Tegelijk

Strafbaarstelling van illegaliteit is van de baan. Dat is het goede nieuws. En wat voor goed nieuws. Want die strafbaarstelling zou ongedocumenteerden (geen mens is illegaal, vandaar ongedocumenteerden) alleen maar verder hebben gemarginaliseerd. Mensen zonder documenten zijn kwetsbaar voor uitbuiting en misbruik. Strafbaarstelling had dat nog veel erger gemaakt.

Natuurlijk, ongedocumenteerden “mogen” hier niet zijn, maar ze zijn er wel. Ze zijn hier, omdat ze hoopten hier een beter leven te vinden en ze bereid waren een levensgevaarlijke overtocht in een gammel bootje over de Middellandse Zee daarvoor te riskeren. Of om tientallen uren in een afgesloten container te zitten achter een vrachtwagen, met misschien te weinig eten of zuurstof om de reis te overleven.

Sommigen zijn hier omdat ze in hun eigen land vervolging vrezen, maar hun situatie niet aan de Nederlandse overheid konden uitleggen. Anderen zijn hier, omdat hun verhaal geen asielstatus rechtvaardigde, maar hun land van herkomst hen niet terug wil nemen, of omdat ze eenvoudigweg vanuit Nederland niet naar dat land terug kunnen. Er zijn er ook die in eigen land echt geen vervolging hoeven te vrezen, maar er ook geen enkele toekomst voor zichzelf of hun kinderen zagen. Bijvoorbeeld omdat tussen de economie van hun land en Europa tariefmuren en landbouwsubsidies staan. Of droogte als gevolg van klimaatverandering, waartegen wij ons wel kunnen wapenen, maar zij niet. Om maar wat te noemen.

Dat in Nederland mensen zonder documenten leven, is eigenlijk best makkelijk te begrijpen. Hen helpen, is wat een beschaafd land zou moeten doen. Helpen met terugkeer waar mogelijk, met kansen in Nederland wanneer terugkeer onmogelijk is, of nog lang zal blijven. Gewoon, omdat ongedocumenteerden mensen zijn, net als iedereen die in Nederland met papieren verblijft.

Strafbaarstelling van illegaliteit is een fout antwoord op een ongewenste situatie. Het helpt mensen niet, het maakt hun situatie alleen maar erger. Stel je een ongedocumenteerde voor die slachtoffer is van uitbuiting of mensenhandel. Gaat die aangifte doen? Hij zou het gevoel hebben zichzelf aan te geven, ook als we honderdduizend keer beloven dat aangifte van uitbuiting of mensenhandel veilig kan worden gedaan. En dus zou strafbaarstelling de kans op uitbuiting en mensenhandel alleen maar hebben vergroot. Het strafrecht zou hebben gefunctioneerd als aanjager van onrecht, en niet als bestrijder ervan.

Tot zover de blijdschap.

Want het is toch godgeklaagd dat er een prijs moet worden betaald voor iets dat zo voor de hand ligt, verstandig en beschaafd is als het niet strafbaar stellen van illegaliteit? Dat de VVD tegen de PvdA zegt: we willen best afzien van die strafbaarstelling, maar dan moet je wel iets doen voor mensen met geld? Dat is toch bijna een vorm van mensenhandel? Daar kan een zinnig mens toch niet bij met zijn hoofd? En het is toch om gek van te worden dat de PvdA dan zegt: maar natuurlijk, welk denivelleringsfeestje zullen we voor jullie organiseren?

Mag het alsjeblieft te denken geven?