De monarchie als gebraden kip

Je kunt zeggen wat je wilt van het kabinet Rutte/Asscher, staatsrechtelijk is het natuurlijk historisch. Het is tot stand gekomen zonder dat het ongekozen staatshoofd daar een rol in speelde. We kwamen het ongekozen staatshoofd in de formatie even tegen toen de twee informateurs haar een beleefdheidsbezoek brachten om haar te informeren over de voortgang die zij boekten. En natuurlijk legden de nieuw gekozen ministers nadat de formatie er op zat in haar handen de eed of gelofte af. Ook nog in het openbaar, zodat het gewone volk kon meekijken. Maar dat was het dan.

Het zegt iets over de veranderende rol van de monarchie in Nederland. Nog maar een paar jaar geleden was het ondenkbaar dat het ongekozen staatshoofd geen rol zou spelen bij de formatie. Sterker nog, Beatrix werd geroemd als stabiele factor in een woelige wereld die bij een formatie welhaast onmisbaar was. En alhoewel die wereld alleen maar woeliger werd, slaagden de volksvertegenwoordigers er dus zonder al te veel moeite in om een kabinet op het bordes te krijgen.

Waarom dan toch nog moeilijk doen, bij de aanstaande inhuldiging van het nieuwe ongekozen staatshoofd? Omdat het niet past in een democratie, een functionaris die niet in het ambt gekozen is, maar geboren. En dan heb ik het nog niet eens over het feit dat het ongekozen staatshoofd nog steeds beschikt over macht. Wetten worden in Nederland geen wet, zonder dat het ongekozen staatshoofd er zijn of haar handtekening onder heeft gezet. En dat geeft macht. Ongekozen macht.

Maar ook zonder macht zijn een monarchie en een democratie principieel onverenigbaar. Een democratie gaat uit van gekozen bestuurders. Gekozen door het volk en herkozen door het volk. Of niet, als het volk vindt dat het bestuur beter aan anderen kan worden toevertrouwd. In een monarchie wordt het staatshoofd niet gekozen, maar geboren. Klaar. Ingewikkelder is het niet. Een monarchie is ondemocratisch.

Sommigen beweren wel eens dat een monarchie een prima instrument is om het volk samen te binden. Als we het koningshuis zouden ontdoen van zijn macht, zou het daarmee een prachtige rol in de samenleving (kunnen blijven) vervullen. Een koningshuis zonder macht, dat zou inderdaad een stap voorwaarts zijn. En democratischer. Maar democratisch wordt het niet. Ook wanneer een koningshuis slechts een symboolfunctie vervult, is die functie onverenigbaar met de democratie, omdat de drager van die symboolfunctie dat is geworden op grond van geboorte. Het is alsof de vereniging van vegetariërs een gebraden kip als symbool voert.

Het streven naar een republiek is niet iets om je iedere dag voor in te zetten. Daarvoor zijn er nou eenmaal belangrijker zaken om je druk over te maken. En ondemocratisch is Nederland natuurlijk niet. Maar er zijn momenten dat de monarchie zich opdringt, zoals nu, bij die inhuldiging. Dat is het moment om het punt te maken: voor of tegen een gekozen staatshoofd. En daarom is het nodig dat er minstens één GroenLinks Eerste of Tweede Kamerlid bij die inhuldiging afwezig is. Dan zou ik me als Republikeinse GroenLinkser ook vertegenwoordigd voelen.