2 miljoen 2.0

Afgelopen week werd ik weer eens toegesproken door Zef Hemel. Deze keer bij een stadsconferentie van Kennisnetwerk Amsterdam. Onderwerp van de conferentie: de onstuitbare groei van Amsterdam. Weer hield Zef Hemel zijn verhaal dat Amsterdam moet willen groeien naar 2 miljoen inwoners. Niet omdat het kan, maar omdat het gebeurt.

Het verhaal is eigenlijk simpel. Mensen willen in de stad wonen, en in Nederland is er eigenlijk maar één stad: Amsterdam. Amsterdam is groter dan de gemeente Amsterdam. De stad heeft een enorme uitstraling en invloed, die ver voorbij die gemeentegrenzen gaat. Groei in Utrecht, Haarlem of Zaanstad, het is allemaal Amsterdamse groei. Een groei die bijna als vanzelf gaat. De vraag is niet of die groei komt en doorzet, maar hoe de groeiende en gegroeide stad er uit gaat zien. Het pleidooi van Zef Hemel? Laten we de groei omarmen, naar onze hand zetten en in ons voordeel benutten.
Ik kan zijn verhaal wel volgen. De groei is er en is onstuitbaar. We houden hem niet tegen. Jarenlang hebben we geprobeerd de groei te spreiden over Nederland. Dan moest de PTT naar Groningen, of de Belastingdienst naar Heerlen. Dan zouden de mensen die er werken mee naar Groningen en Heerlen gaan. En allemaal andere mensen zouden er vanzelf achter aan gaan. Het is niet gebeurd. Groeit Groningen Stad misschien nog wel, de provincie Groningen loopt leeg. En Limburg is al helemaal een krimpregio.

If you can't beat the growth, join it! Het lijkt een goed adagium: grijp de kansen van de groei! Als de groei komt, wil hem dan ook, omarm hem. Erken niet alleen dat Amsterdam groeit naar 2 miljoen inwoners, maar wil dat ook. Want als je het wilt, ben je de groei. En als je de groei bent, kun je zijn richting mee bepalen.

Zef Hemel is een visionair. Hij stapelt statistieken op statistieken, legt ontwikkelingen naast ontwikkelingen en ziet en voorziet wat er gebeurt. Maar de meesten van ons zien het niet gebeuren. We zijn met andere dingen bezig. Met dingen die we zelf willen. Met onze opleiding, ons werk, ons burgerinitiatief, kinderen opvoeden, sporten, of regelmatig museumbezoek. Of we kijken gewoon tv. En dan banjert Zef Hemel daar opeens doorheen met zijn verhaal dat onze stad twee keer zo groot wordt. Groei waar we niet om vroegen. Groei die bedreigend is. Zien mijn buurt en mijn stad er straks nog uit zoals ik hem ken? Voel ik me er nog thuis? Is mijn huis nog te betalen? Of mijn volgende huis, als ik kinderen krijg, of juist wanneer ze het huis uit zijn?

Het verhaal van Zef Hemel klopt, maar het is niet compleet. Het laat onbesproken wat er gebeurt als we met onze rug naar de groei gaan staan. De groei gaat namelijk gewoon door, ook als we hem niet willen, ook als we proberen om hem tegen te houden. Dan groeit de groei niet voor ons, maar tegen ons. Dan koopt de groei alles wat los en vast zit, stijgen huizenprijzen de pan uit en komt de voorraad sociale huurwoningen steeds verder onder druk te staan. Dan groeit de groei waar hij niet gaan kan. Worden tegen de klippen op huizen gebouwd en verkamerd. Zonder te denken aan rainproof, duurzaamheid of leeftijdbestendig. Rijden er auto's op plekken waar we ze niet verwachtten en waar er ook geen plaats voor is. Zitten bussen, trams en metro's steeds voller, net als voet- en fietspaden. Zijn huizen voor loodgieters, politieagenten en juffen betaalbaar zolang ze blijven zitten waar ze zitten. Maar willen ze verhuizen, dan gaat het gelijk naar Purmerend of Almere. Om over hun kinderen maar te zwijgen.

Overdreven? Misschien. Maar niet heel erg. Want Amsterdamse huizenprijzen stijgen nu al, en wachttijden voor sociale huurwoningen worden langer. Het GVB vervoert meer mensen dan ooit en fietsfiles bestaan. De huizen die in de huidige bouwwoede worden gebouwd zijn niet duurzamer dan moet van de wet. En dan is de groei nog maar nauwelijks begonnen.

Het verhaal van Zef Hemel zou een stuk sterker worden als het ook vertelt wat er gebeurt als we niets doen. Pas als we ons bewust zijn van wat de groei met ons kan doen, kunnen we bewust met de groei omgaan. Het schijnt een communicatiewet te zijn dat je mensen niet bang mag maken, maar niet wijzen op de toekomstige realiteit lijkt me een vorm van liegen. Dat vind ik dan toch een grotere fout.

Er mist nog iets in het verhaal van Zef Hemel. De groei biedt onmiskenbaar kansen. Maar niet iedereen is in staat die kansen te grijpen. En sommige mensen grijpen mis. Wat we niet mogen laten gebeuren is dat die mensen met lege handen achter blijven, terwijl de groei doordendert. Wie weet zijn we het zelf wel…
Wie voorziet dat groei de toekomst is, oproept daarnaar te handelen, draagt ook de verantwoordelijkheid om de schade die de groei aanricht te voorkomen, te beperken en goed te maken. We hoeven niemand in de watten te leggen of verantwoordelijkheid voor zijn eigen toekomst uit handen te nemen. Wat we niet mogen doen, is met onze rug naar de schade van de toekomst te gaan staan. Worden sociale huurwoningen steeds schaarser? Dan moeten we er meer van bouwen. Kan de middenklasse niet meer terecht in de stad? Dan moeten we daar voor bouwen. Wordt de stad onbereikbaar? Dan moeten we investeren in openbaar vervoer en fietspaden. Komt er veel minder werk door robotisering? Dan moeten we met z’n allen minder gaan werken. Veranderen banen? Dan moeten we zorgen voor om- en bijscholing. En als we dat allemaal doen, zijn we er nog lang niet.

Zef Hemel heeft gelijk. Ik ben ervan overtuigd. Groot Amsterdam groeit als kool en zal die 2 miljoen inwoners halen. Dat biedt enorme kansen. Die moeten we grijpen. Maar om dat te begrijpen, moeten we elkaar ook het verhaal vertellen over wat er gebeurt als we stil blijven zitten. Daarbij zullen we hardop moeten zeggen dat we ons ook druk maken over de verliezers van de groei. Niet omdat ze anders lastig worden, maar omdat we niet ten koste van alles willen groeien. Sterker nog, we moeten kiezen voor een groei waarin we iedereen mee nemen!